آیا تا به حال این تجربه را داشته‌اید که بعد از باز کردن کیسه برنجتان، با تعداد زیادی شپشک در آن روبه رو شده باشید؟ احتمالا بعد از دیدن این شپشک‌ها نگران شده‌اید و سوالات زیادی در ذهنتان ایجاد شده است؛ مثل این که این حشرات از کجا وارد برنج شده‌اند، آیا خطری دارند، چه طور می‌توان از ایجاد آن‌ها جلوگیری کرد یا در صورت ایجاد، چگونه می‌توان آن‌ها را از بین برد؟
نگران نباشید. این مشکل دربرنج ایرانیکاملا متداول است و این برنج‌ها در صورت قرارگیری در شرایط خاص، ممکن است در مدت کوتاهی شپشک بزنند. در این مقاله ما به طور کامل به تمام سوالاتتان درباره شپشک برنج پاسخ می‌دهیم. پس با ما همراه باشید تا برای همیشه از شر این موجودات کوچک مزاحم خلاص شوید.
شپشک برنج چیست؟
شپشک برنج که برخی آن را با نام حشره یا جوجوی برنج هم می‌شناسند، با نام علمی Sitophilus oryzae و نام عمومی Rice weevil آفت کوچکی است که به برخی محصولات از جمله برنج، گندم و ذرت می‌زند و از آن‌ها تغذیه می‌کند.
از نظر ظاهری، شپشک برنج یک حشره با سری خرطومی شکل و به رنگ قهوه‌ای تیره با طول ۳ تا ۵ میلی‌متر است. این حشره دارای بال بوده و می‌تواند پرواز کند؛ بنابراین ممکن است آن را در نقاط دیگر منزلتان نیز مشاهده کنید.
معمولا مراحل رشد این آفت تا قبل از تبدیل شدن به شپشک برنج بالغ، داخل دانه برنج صورت می‌گیرد؛ برای همین معمولا تا قبل از ایجاد شپشک بالغ، ممکن است متوجه وجود این حشره در برنج خود نشوید.
شپشک برنج از کجا می‌آید؟
ممکن است در هر یک ازمراحل کاشت، داشت تا برداشت و انبارکردن برنج، تخم این حشرات روی گیاهبرنجقرار گیرد. حال اگر برنج را در شرایط مناسب برای رشد آن‌ها قرار دهیم، فعالیتشان آغاز شده و تکثیر می‌شوند و بعد از مدتی کیسه برنج پر از شپشک برنج می‌شود.
آیا شپشک برنج خطرناک است؟
از نظر پزشکی این حشرات بیماری زا نبوده و کاملا برای انسان بی‌خطر هستند و تنها آسیب آن مربوط به برنج می‌شود؛ به طوری که اگر این حشرات برای مدت طولانی در برنج بمانند، سبب پودر شدن و از بین رفتن برنج می‌شوند.
ولی قطعا هیچ کس دوست ندارد برنجی را مصرف کند که در آن شپشک باشد. دقت داشته باشید که دلیلی ندارد پس از مشاهده شپشک در برنج، آن برنج را دور بریزید. شما به راحتی می‌توانید با به کاربردن راهکارهای زیر از ایجاد و یا تکثیر این حشرات جلوگیری کنید و یا در صورتی که برنج شما شپشک زده، آن را پاکسازی کنید و جلوی رشد مجدد آن را بگیرید.
روش‌های جلوگیری از شپشک برنج
مهم‌ترین راه حلی که برای پیشگیری از ایجاد شپشک برنج وجود دارد، این است که نکات نگهداری از برنج را بدانیم و رعایت کنیم. به صورت خلاصه این راهکارها شامل موارد زیر است:
۱- در هنگام خرید برنج، دقت کنیم که آن برنج فاقد کرم و شپشک باشد.
۲- برنج را در ظرف مناسب به ویژه کیسه‌های نخی نگهداری کنیم.
۳- برنج را در مکان خشک و خنک نگه داریم. (رطوبت و گرما دو عامل اساسی برای ایجاد و رشد شپشک برنج است)
۴- بین کیسه برنج با زمین و دیوار فاصله‌ای برای جلوگیری از نفوذ حشرات و انتقال رطوبت از زمین و دیوار به برنج، ایجاد کنیم.
۵- از همان ابتدا یک یا دو مورد از چیزهایی را که سبب جلوگیری از رشد شپشک برنج می‌شود، درون کیسه برنج قرار دهیم. مانند:میخک، حبه سیر، فلفل تند و خشک، نمک، برگ درخت گردو و …
۶- در کیسه‌ی برنج خود از جذب کننده‌ی اکسیژن استفاده کنیم.
۷- سعی کنیم تا حد امکان از خرید حجم زیاد برنج خودداری کنیم.
۸- برنج را از جایی بخریم که مطمئن باشیم برنجی را ارائه می‌دهند که کاملا در کارخانه خشک شده و فاقد رطوبت است؛ چون برنجی که رطوبت دارد خیلی زودتر شپشک می‌زند.
ما در درکام اطمینان حاصل می‌کنیم که برنج‌هایی که عرضه می‌کنیم، هم فاقد هر نوع حشره‌ای باشند و هم به میزان کافی خشک شده باشند تا زود دچار شپشک نشوند. به علاوه برای این که خیالتان از کیفیت، مرغوبیت و فاقدحشره بودن برنج راحت شود، برایتان امکان خرید بسته تست برنج را نیز فراهم کرده‌ایم تا پس از اطمینان از کیفیت برنج خرید کنید.
در صورت خریداری برنج در حجم زیاد چگونه آن را از رشد و نفوذ حشرات در امان نگه داریم؟
بهتر است تا حد امکان از خرید حجم زیاد برنج خودداری کنیم ولی در صورت خرید باید همیشه حواسمان به آن باشد. سعی کنیم حتما آن را در کیسه‌های نخی ۵ الی ۱۰ کیلویی نگهداری کنیم، کیسه‌ها را با فاصله از هم و از زمین و دیوار قرار دهیم، حتما هر چند وقت یک بار کیسه‌ها را جابه جا کنیم و مدام کیسه‌ها را چک کنیم که شپشک نزده باشند چون حتی اگر برنج یک کیسه شپشک زده باشد، به بقیه هم منتقل می‌شود.
بهترین روش از بین بردن شپشک برنج
ممکن است شما پس از دیدن شپشک در برنجتان و پرسیدن روش‌های از بین بردن آن از دیگران، با پیشنهادهای مختلفی رو به رو شوید. ازجمله این پیشنهادات می‌تواند شامل الک کردن برنج، پهن کردن آن زیر نور آفتاب و… باشد اما هیچ یک از این راهکارها به راحتی، سرعت و تاثیرگذاری روشی که در زیر به آن اشاره می‌کنیم، نیست.
برای استفاده از این روش تنها به یک پنکه و ظرفی با دیواره‌ی بلند مانند تشت یا سطل نیاز است. در این روش در یک فضای باز مانند حیاط یا بالکن، ظرف را با فاصله‌ی کم در زیر پنکه قرار می‌دهیم. اکنون از قسمت بالای پنکه، برنج را ذره ذره متمایل به جلو با زاویه‌ی مناسب می‌ریزیم طوری که برنج که سنگین‌تر است، در ظرف ریخته و شپشک‌ها که سبک‌ترند، به دورتر و خارج از ظرف پرتاب شوند. برای این که تاثیر این روش بیش‌تر باشد و برنج کاملا از شپشک‌ها پاک شود، می‌توان این کار را دو بار انجام داد.
سایر روش‌های از بین بردن شپشک برنج
علاوه بر روش بالا، راهکارهای دیگری نیز برای خلاصی از شپشک برنج وجود دارد. این روش‌ها شامل موارد زیر است:
۱- پهن کردن برنج در آفتاب
حشرات برنج از نور فراری‌اند؛ با این کار این حشرات برای فرار از نور از برنج خارج می‌شوند؛ اما عیب این روش این است که اگر برنج برای مدت طولانی در آفتاب بماند، پوک می‌شود.
۲- پهن کردن برنج در جای خنک
به دلیل عیبی که روش قبل داشت، بهتر است برنج را در سایه یا زیر کولر پهن کنیم و در آن نمک، برگ بو، برگ چریش و یا میخک قرار دهیم. این حشرات به دلیل دوست نداشتن سرما و هم‌چنین فراری بودن از موارد گفته شده، از برنج خارج می‌شوند.
۳- نگهداری برنج در فریزر
با قرار دادن برنج شپشک زده در فریزر به مدت کوتاه، احتمالا حجم زیادی از حشرات آن نابود می‌شود ولی نباید برنج را به مدت طولانی در فریزر قرار داد چون سبب خرد شدن آن می‌شود.
۴- استفاده از آب جوش
در صورتی که حجم برنج شپشک زده شما کم است، می‌توانید برای از بین بردن شپشک‌های آن، از آب جوش استفاده کنید؛ زیرا ریختن آب جوش روی برنج، سبب کشته شدن شپشک‌ها و تخم آن‌ها می‌شود.
برای استفاده از این روش، کافی است در زمان شستن برنج، به آن کمی آب جوش اضافه کنید و بگذارید چند لحظه بماند. با این کار، حشرات درون آن کشته شده، روی آب شناور می‌شوند و به راحتی می‌توانید آن‌ها را از برنجتان جدا کنید.
۵- بردن برنج به کارخانه برنجکوبی
هم‌چنین اگر مسیرتان به شمال می‌خورد می‌توانید برنج خود را به یک کارخانه برده تا آن‌ها با استفاده از دستگاه بوجاری، برنج را الک کنند. با استفاده از این روش شپشک‌های برنج در دستگاه جدا شده و برنج شما پاک می‌شود.
بهترین روش جلوگیری از رشد مجدد شپشک برنج بعد از پاکسازی
قبلا گفتیم که می‌توان برای جلوگیری از رشد شپشک برنج از نمک استفاده کرد اما باید در نظر داشته باشیم که نمک به تنهایی در طولانی مدت، باعث خردشدن برنج می‌شود. برای این که این اتفاق نیفتد متناسب با حجم برنج خود مقداری آرد و نمک را به نسبت ۲ به ۱ با هم مخلوط می‌کنیم. (مثلا اگر از یک پیمانه آرد استفاده کردیم در مقابل از نصف پیمانه نمک استفاده می‌کنیم.)بعد از این که مخلوط شدند، مقداری آب به آن اضافه می‌کنیم تا حالت خمیری پیدا کند و حال از این خمیر، گلوله‌های کوچک گردی ایجاد کرده و سپس این گلوله‌ها را با قرار دادن در آفتاب یا روی بخاری کاملا خشک می‌کنیم. پس از این که کاملا خشک شدند یک کیسه نخی ۵ الی ۱۰ کیلویی برنج را می‌گیریم و کمی در آن برنج می‌ریزیم(مثلا یک سوم) و سپس تعدادی از این گلوله‌ها را روی آن قرار می‌دهیم و همین کار را تا پرشدن کامل کیسه طی چند مرحله انجام می‌دهیم. با این کار احتمالا دیگر اثری از حضور مجدد شپشک‌ها در برنج خود نمی‌بینید.
سایر روش‌های جلوگیری از رشد مجدد شپشک برنج
۱- عوض کردن گونی برنج پس از پاکسازی آن از وجود حشرات
۲- قرار دادن جعبه کبریت در کیسه برنج به دلیل تنفر حشرات برنج از گوگرد
۳- قراردادن مواد با بوی تند در کیسه برنج مانند فلفل قرمز خشک شده، میخک و …
از قرص برنج استفاده نکنید
قرص برنج ماده‌ای است که تقریبا ۱۰۰درصد شپشک‌ها را از بین می‌برد اما نکته مهم در مورد آن این است که این قرص حاوی یک سم بسیار خطرناک است و در صورت استفاده غلط از آن، این سم وارد برنج شده و می تواند سبب مسمویت یا حتی مرگ افراد شود. بنابراین توصیه می‌شود به هیچ وجه از این ماده برای از بین بردن شپشک ها در خانه، استفاده نکنید.
نکات استفاده از قرص برنج در خانه
هرچند ما در درکام بهترین روش خلاصی از شپشک برنج که با استفاده از پنکه است را به شما گفته‌ایم و توصیه می‌کنیم از قرص برنج استفاده نکنید، اما نکات لازم برای استفاده از قرص برنج را ذکر کردیم تا اگر استفاده کردید،خطری شما را تهدید نکند.
در صورتی که تصمیم گرفتید از قرص برنج استفاده کنید، به شما توصیه می‌کنیم قرص برنج را در چند لایه قرار دهید تا از خطرات احتمالی آن در امان بمانید. بهتر است قرص برنج را در یک دستمال کاغذی قرار داده و سپس آن را در یک جعبه کبریت که از قبل چند سوراخ در آن ایجاد کرده‌اید قرار دهید و برای محکم کاری جعبه کبریت را در یک نایلون که چند سوراخ برای تبادل هوا در آن ایجاد کرده‌اید قرار دهید و سپس آن را وسط برنج خود گذاشته و برنج را در یک کیسه نایلونی محکم قرار دهید و درب آن را گره بزنید.
بهتر است این کیسه را در بالکن و یا حیاط قرار دهید. سپس بعد از ۲۴ یا ۴۸ ساعت درب نایلون را باز کنید و اجازه دهید تا هوای سمی داخل نایلون و برنج تخلیه شود و سپس با درآوردن قرص برنج می‌توانید از برنج استفاده کنید.
توصیه می‌کنیم که هنگام کار با قرص برنج از دستکش و ماسک استفاده کنید و به هیچ وجه قرص برنج را استشمام نکنید.
امیدواریم با به کارگیری راهکارهای این مقاله، برنج خود را از دست شپشک های موذی حفظ کنید.
